Njeriu është krijuar me një natyrë që anon edhe nga e mira, edhe nga e keqja. Kjo gjendje realizohet sipas pëlqimit dhe caktimit hyjnor dhe është e lidhur fort me faktin se kjo botë është bota e sprovave. Kjo është edhe arsyeja që njeriu vërtitet midis së mirës dhe së keqes, së bukurës dhe së shëmtuarës. Megjithatë, ata që arrijnë në nivelin më të lartë të mirësisë dhe bukurisë, janë pak a shumë të rrallë ashtu si malet e lartë dhe madhështorë. Prandaj dhe një nga poetët më të mëdhenj të lindjes, Shejh Sadi Shirazi e ka përkufizuar njeriun me një fjali të vetme:
“Disa pika gjak dhe njëmijë e një derte!”
Një mal me derte… Mirëpo ata pak fatlumë, që kanë mundur të shpëtojnë nga shqetësimet që shkaktojnë tendencat negative, si lakmitë dhe dëshirat e pafrenueshme, smirat dhe zilitë verbuese, bëjnë përjashtim nga ky përkufizimi i përgjithshëm.
Allahu Teala ka dëshiruar që njerëzit të bëjnë jetë shoqërore. Dhe për të siguruar këtë, mirësitë e Veta i ka shpërndarë duke bërë dallime të disave ndaj disa të tjerëve. Në këtë mënyrë, i ka bërë njerëzit të nevojshëm për njëri-tjetrin. Ky dallim, i cili është vërejtur në çdo periudhë të historisë njerëzore dhe që është i domosdoshëm për sprovën e njeriut, është një parim themelor, i cili mbështetet në caktimin hyjnor për natyrën njerëzore. Për këtë arsye, ky parim nuk mund të eliminohet. Nevoja për solidaritet shoqëror, është treguesi më i mirë i këtij dallimi në krijim. Mirëpo, tek disa njerëz, ky dallim mund të lindë disa anë negative të padëshirueshme, në krye të të cilave vijnë lakmia, urrejtja, smira etj.
Nëse lakmia, e cila zhvillohet si një reaksion zinxhir, nuk frenohet, ajo kthehet në një sëmundje të zemrës e cila quhet smirë. Ata që janë kapluar nga lakmia dhe smira, herët a vonë do të bien në humnerën e humbjes dhe çrregullimit. Këto tendenca që dëmtojnë rëndë esencën njerëzore, në të njëjtën kohë shprehin pakënaqësinë ndaj programit të ndarjes dhe caktimit të Zotit, gjë e cila do të thotë “kryeneçësi”. Kjo është një sëmundje e rëndë e egos (nefsit) dhe ata të cilët kanë rënë në të, nuk arrijnë të kuptojnë gjendjen e rëndë të lakmisë dhe smirës që kanë.
Lakmitë dhe smirat që e mbysin njeriun në vorbullën e dëshirave të pafundme, vijnë për shkak se robi e harron botën tjetër dhe lidhet çmendurisht pas kësaj bote. E shprehur ndryshe; Duke mos i mundur dot dëshirat e nefsit, njeriu bëhet skllav i materies. Syri i lakmitarit nuk ngopet kurrë. Për këtë arsye, ai jeton në një varfëri të vazhdueshme dhe përpëlitet me një uri shpirtërore. Çdo lloj kënaqësie që përjeton, në vend që t’i sjellë ngopje, shkakton tek ai një oreks dhe një lakmi të re. Shfaqjet e smirës në egon njerëzore janë të ndryshme. Smira paralizon anët e mira të natyrës njerëzore. Dobëson logjikën. Mposht dhe mbisundon ndjenjat e natyrshme të besimit dhe mbështetjes në Allahu.
Smiraku, dëshiron që t’u merren mirësitë atyre që i ka smirë dhe t’i jepen atij. Nëse kjo nuk do të ishte e mundur, thotë: “As mua, as atij!” Ai nuk e do kurrë njeriun të cilit i janë falur shumë mirësi dhe aftësi. Prandaj dhe dëshiron që ato mirësi dhe aftësi të zhduken. Smiraku është i mbushur me ndjenjat e urrejtjes, tradhtisë, hakmarrjes, hiles, poshtërimit dhe përgojimit ndaj atij që e ka smirë. Jetën e tij të shkurtër e kalon duke fantazuar dhe duke u shqetësuar.
Ndërsa robërit e mirë të Allahut, të cilët bëjnë një jetë brenda kritereve të devotshmërisë, nuk e tolerojnë as zilinë e mirë në lidhje me çështjet e kësaj bote. Kjo, sepse ata edhe zilinë e mirë e konsiderojnë si një hije smire, që hidhet mbi ata të cilëve u janë dhënë mirësi.
Tundimet, si: “Sikur të më jepej edhe mua siç i është dhënë atij…” tregojnë një lloj mospëlqimi ndaj shpërndarjes dhe caktimit hyjnor. Njeriu nuk e di, por mbase gjendja në të cilën jeton mund të jetë më e mirë për të.
Nëse shpirti fiton ndjenjë dhe delikatesë, do të zhduken prej tij të gjitha zilitë dhe smirat që kanë të bëjnë me këtë botë. Në këtë mënyrë, sipas niveleve shpirtërore të besimtarëve, ndryshojnë edhe kriteret e vlerësimit të mirësive.
Në jurisprudencën islame (sheriat): “Pasuria jote, është e jotja. Pasuria ime, është e imja.”
Në tasavuf: “Pasuria jote është e jotja. Pasuria ime është e jotja.”
Në të vërtetë: “As e jotja, s’është e jotja dhe as e imja, s’është e imja. Gjithçka është e Allahut.”
Besimi dhe teuekuli[1] i smirakut është gjithmonë i dobët, për shkak të smirës së tij. Dhe kjo gjë e shkatërron jetën e tij shpirtërore. Mevlana i nderuar bën çudi me gjendjen e smirakut dhe shprehet:
“Çfarë ka njeriu që bëhet skllav i arit dhe pasurisë së kësaj bote? Çfarë janë ato që nuk shpenzohen në rrugë të Allahut? Çfarë kuptimi kanë? Poshtërimi i zvarritjes dhe përdredhjes si gjarpër në derën e pasurisë së botës si një skllav i saj, nuk është gjë tjetër veçse një shkak mjerimi, që e çon njeriun duarbosh në botën tjetër.”
Shembulli i Salebes[2], i cili u mbyt në vorbullën e mjerimit shpirtëror, duke u bërë skllav i mallit dhe parasë, është një shembull prej të cilit duhet të mësojmë shumë:
Salebe, i cili ishte prej myslimanëve të Medinës, ishte shumë lakmitar ndaj mallit dhe pasurisë. Ai dëshironte të bëhej patjetër i pasur. Për këtë arsye, i kërkoi Rasulullahut (a.s.), të bënte dua për të. Ndërsa Rasulallahu (a.s.), iu përgjigj me këto fjalë:
“Pasuria e pakët, për të cilën mund të falënderosh, është më e mirë se pasuria e shumtë për të cilën nuk do të mund të falënderosh…”
Pas këtyre fjalëve, Salebe hoqi dorë nga dëshira e tij, por pas ca kohësh, lakmia e tij u rishfaq, prandaj shkoi përsëri tek Rasulallahu (a.s.) dhe i tha:
“O Rasulallah! Bëj dua që të bëhem i pasur!”
Kësaj here Profeti (a.s.), tha:
“A nuk jam unë një shembull i mjaftueshëm për ty? Betohem në Allahun se po të doja, këto male do të rridhnin pas meje si ar dhe argjend. Mirëpo, unë jam mjaftuar me kaq sa kam.”
Salebe përsëri hoqi dorë nga dëshira e tij. Mirëpo furtuna e lakmisë që kishte përbrenda nuk kishte të ndalur. Ai thoshte me vete: “Nëse bëhem i pasur, do të ndihmoj të varfrit dhe do të fitoj më shumë shpërblime prej Allahut!” Me këto hamendje ra përsëri rob i nefsit të vet dhe shkoi për herë të tretë tek Rasulallahu (a.s.):
“Betohem në Atë që të ka dërguar si Profet, se nëse më bën të pasur, do të mbroj të varfrit dhe do t’i jap të drejtën e tij çdokujt”,- tha ai.
Më në fund, përballë këtyre këmbënguljeve të shumta, Rasulallahu (a.s.), iu lut Allahut:
“O Allah! Jepi Salebes atë që dëshiron prej kësaj dynjaje!”
Pa kaluar shumë, Allahu Teala i fali Salebes një pasuri të madhe. Tufat iu shtuan shumë. Mirëpo Salebja, i cili deri atëherë thirrej edhe me nofkën “zogu i mesxhidit”, për shkak të angazhimit të tij me pasurinë dhe mallin, dalëngadalë u largua nga xhemati. Madje, pas një kohe filloi të vinte vetëm për namazet e xhumasë. Dhe pas disa kohësh, harroi edhe namazet e xhumave.
Një ditë, Rasulallahu (a.s.), që kishte pyetur për gjendjen e tij, tha:
“Sa keq për Saleben!..”
Mirëpo arroganca dhe injoranca e Salebes nuk përfundoi me kaq. Kur i erdhën nëpunësit për të mbledhur zekatin, ai u tha:
“Kjo që po bëni ju, nuk është gjë tjetër veçse mbledhje haraçi!” Pra, jo vetëm që nuk e dha atë për të cilën kishte premtuar më parë, por shkoi deri atje sa nuk donte të jepte as të drejtën më të vogël që është caktuar me Kuran për të varfrit dhe u bë prej munafikëve (dyfytyrëshve).
Gjendja e tij shprehet më së miri edhe në këtë ajet:
“Ka nga ata (hipokritë) që kanë bërë besëlidhjen me Allahun, duke thënë: ‘Nëse Ai na jep nga dhuntitë e Tij, sigurisht që do të japim lëmoshë dhe sigurisht që do të bëhemi njerëz të mirë!’ Por kur Ai u dha atyre nga dhuntitë e Veta, ata u bënë koprracë dhe kthyen shpinën, duke u larguar.” (et-Teube, 75-76.)
Salebe, për shkak të mendjelehtësisë së tij nuk i dëgjoi këshillat e Profetit (a.s.), prandaj meritoi një përfundim të hidhur dhe fatkeq. Ai u mashtrua me pasurinë kalimtare të dynjasë dhe u bë fukarai i botës tjetër. Kur ishte duke dhënë shpirt, me një pendesë të madhe në veshët e tij tingëllonin fjalët e Profetit (a.s.):
“Pasuria e pakët, për të cilën mund të falënderosh, është më e mirë se pasuria e shumtë, për të cilën nuk do të mund të falënderosh…”
Mirëpo Salebe, i cili nuk ua vuri veshin këshillave dhe paralajmërimeve të Profetit (a.s.), dha shpirt me dhimbje dhe vështirësi, i mbytur në vorbullën shkatërruese të pasurisë kalimtare të dynjasë. Ai me mendjelehtësinë e tij, shkatërroi lumturinë e përjetshme, në këmbim të një pasurie të vogël për një kohë shumë të shkurtër, të cilën e pandehu lumturi.
Historia e Salebes është një shembull i përsosur, i cili na bën të kuptojmë mirë fundin e hidhur të atyre që luajnë me caktimin e Allahut dhe nuk respektojnë moralin dhe vlerën e vërtetë të duasë. Profeti ynë (a.s.), -mbase- ngaqë e dinte caktimin hyjnor në lidhje me Saleben dhe me qëllim që të bëhej shembull për brezat e ardhshëm, pranoi të bënte duanë (lutjen) pas këmbënguljeve të njëpasnjëshme të tij. Pra edhe ne, kur të kërkojmë diçka prej Allahut, duhet të dëshirojmë pranimin e lutjes tek Allahu pa u bërë këmbëngulës, duke menduar së tepërmi në është e mirë apo e keqe për ne. Përndryshe, mund të mos i shohim fatkeqësitë e fshehura brenda mirësive dhe si pasojë, mund t’i hapim vetes telashe dhe probleme të mëdha.
Me të vërtetë që duaja (lutja), ashtu si edhe sadakaja (lëmosha), mund të mos e ndryshojë caktimin (kaderin) absolut (mutllak), por ajo mund të ndryshojë caktimin (kaderin) e varur (muallak). Mirëpo, është gabim i madh që vetëm me mendjen tonë të dobët të vlerësojmë se ai ndryshim është në të mirën apo në të keqen tonë. Duaja është një mirësi e madhe prej Allahut, madje është urdhri i Tij. Megjithatë, edhe pse brendësinë e saj mund ta mbushim ne me mendimet dhe ndjenjat tona personale, nuk duhet të këmbëngulim në lidhje me atë se brendësia e saj është patjetër mirësi për ne. Përkundrazi, duhet të lutemi e të themi: “O Allah! Ma prano lutjen time,nëse është për të mirë!”.
Lakmia e birit të njeriut, shprehet kështu në një hadith fisnik:
“Nëse biri i njeriut do të kishte dy lugina me ar, do të dëshironte edhe të tretën. Syrin e tij e mbush vetëm dheu. Allahu Teala e pranon pendimin e atyre që pendohen.”
Lakmitari ndahet nga kjo botë:
1. I pangopur me ato që ka mbledhur.
2. Pa realizuar ato që shpresonte.
3. I privuar nga çdo lloj ëmbëlsie shpirtërore.
Tamahqarllëku që kaplon zemrën e lakmitarit, nuk lë aty as vendin më të vogël për dashurinë dhe sinqeritetin hyjnor. Sa humbje e madhe është kjo për ata që e kalojnë jetën e tyre duke mbledhur dhe depozituar mall e pasuri! Jeta e tyre bëhet si ajo loja për fëmijë, “hapadollapa” dhe përfundon me një fund të hidhur.
Në lidhje me jetën e kësaj bote, me të cilën nuk ngopet asnjë lakmitar, në ajetin 46, të sures en-Naziat urdhërohet:
“Ditën kur do ta shohin atë, (njerëzve) do t’u duket se kanë qëndruar (në Tokë) veç një mbrëmje apo një mëngjes.”
Oreksi i tepruar, me anë të të cilit lakmia shkatërron shpirtin e njeriut, na kujton ajetin ku Allahu Teala na jep disa pamje prej xhehenemit:
Atë Ditë Ne do ta pyesim Xhehenemin: “A u mbushe?” e ai do të përgjigjet: “A ka edhe më?” (Kaf, 30.)
Në një ajet tjetër, Allahu Teala shprehet kështu, në lidhje me lakmitarët:
“Lëri ata të hanë e të kënaqen dhe le t’i mashtrojë shpresa; ata do ta marrin vesh!” (el-Hixhr, 3.)
Historia e smirës, është e vjetër po aq sa krijimi i njeriut. Smira e parë fillon me sjelljen e Iblisit (shejtanit) ndaj Ademit (a.s.), kur e krahason veten e tij të krijuar prej zjarrit, me Ademin (a.s.), të krijuar prej balte. Edhe pse Iblisi kishte arritur gradë të lartë në dituri dhe qëndronte së bashku me melekët e Allahut Teala, ai ishte pajisur me “nefs (ego)” ashtu si njerëzit dhe ishte nga xhindet. Për shkak të kësaj tendence që karakterizonte natyrën e tij, ai nuk arriti ta kuptonte urtësinë hyjnore dhe, duke u mashtruar prej përbërjes tokësore të Ademit (a.s.), bëri krahasime ndërmjet vetes dhe Ademit (a.s.). Iblisi, i cili ishte krijuar prej zjarrit pa tym, mendoi se ishte më i lartë se Ademi (a.s.), i cili ishte krijuar prej baltës, prandaj dhe e smiroi atë për rëndësinë që i dha Allahu Teala, duke i urdhëruar melekët të binin në sexhde para tij.
Më vonë, edhe ndodhia e Habilit dhe Kabilit, është një shembull i mirë, që tregon se sa i vjetër është koncepti i smirës në historinë njerëzore.
Një tjetër ngjarje mësimdhënëse në lidhje me smirën, është edhe historia e Jusufit (a.s.) dhe vëllezërve të tij. Vëllezërit e Jusufit (a.s.), ishin bijtë e një profeti të madh si Jakubi (a.s.) dhe ishin edukuar prej dorës së tij. Por megjithëkëtë, ata e smiruan vëllain e tyre Jusufin (a.s.) dhe kryen një gjynah shumë të madh, duke e hedhur atë në pus. Kjo ngjarje është shumë e rëndësishme, për faktin se tregon qartë fuqinë dhe egërsinë e tendencës së smirës tek njeriu.
Në një hadith fisnik urdhërohet:
“Kujdes! Mos smironi! Sepse smira i ha sevapet dhe mirësitë, ashtu siç i ha zjarri drutë.”
Smira është ajo që e varrosi në fund të dheut edhe Karunin me thesaret e tij, çelësat e të cilëve ishin aq të rëndë, saqë nuk mbaheshin në dorë.
Allahu Teala na e tregon fundin e Karunit në këtë ajet fisnik:
“Ne bëmë që Karunin dhe shtëpinë e tij t’i gëlltiste toka dhe askush nuk arriti ta mbronte nga dënimi i Allahut, madje as ai vetë nuk mund ta mbronte veten.” (el-Kasas, 81.)
Megjithëse smira është e qortuar dhe e refuzuar në çdo aspekt të saj, është një kuptim që shprehet si “zili e mirë” dhe nënkupton dëshirën e mirë të dikujt për të pasur edhe ai një mirësi si të dikujt tjetër, pa dëshiruar që atij t’i merret ajo mirësi. Kjo lloj “zilie / dëshire e mirë” është e lejuar.
Në një hadith fisnik thuhet:
“Vetëm dy persona mund të kihen zili. Njëri është ai person, të cilit Allahu Teala i ka dhënë pasuri dhe ai e shpenzon në rrugë të Tij. Ndërsa tjetri, është ai person të cilit Allahu Teala i ka dhënë dituri dhe ai, përveçse punon me të, ua mëson edhe të tjerëve.” (Buhari, Muslim.)
Pra, zili mund të kihet vetëm i pasuri që dhuron pasurinë e tij në rrugë të Allahut dhe dijetari që e bën diturinë e tij të dobishme për njerëzit. Kjo lloj zilie është lloji i smirës së kthyer në urtësi dhe virtyt. Zili kihen personalitetet shembullore, si profetët dhe robërit e mirë të Allahut.
Kurimi i vetëm i lakmisë dhe smirës, që janë më të rrezikshmit e moralit të keq, është përvetësimi i qetësisë shpirtërore të mjaftueshmërisë. Kjo, sepse thesaret hyjnore që i fal mjaftueshmëria zemrës, as nuk pakësohen dhe as nuk mbarojnë. I Dërguari i Allahut (a.s.), ka thënë:
“Mjaftueshmëria është një thesar që nuk pakësohet dhe nuk mbarohet.”
Kjo do të thotë se kriteri i vërtetë i pasurisë, është mjaftueshmëria. Të jesh i kënaqur me caktimin hyjnor. Të mos smirosh të tjerët që kanë më tepër mundësi se ti. Ëmbëlsia e vërtetë e pasurisë mund të shijohet vetëm me anë të mjaftueshmërisë.
Mevlana Xhelaledin Rumi është shprehur:
“Vdisni për t’u ringjallur, për të arritur bukurinë dhe pasurinë e vërtetë!”
Mirëpo, duhet pasur parasysh se të bukurit kërkojnë sy që do t’i shohin dhe zemra që do t’i duan. Ashtu si sytë që s’shohin nuk vlerësojnë bukurinë dhe veshët që s’dëgjojnë nuk vlerësojnë poezinë, ashtu edhe grykësit e pangopur nuk e ndjejnë paqen dhe qetësinë që të fal mjaftueshmëria. Cila poezi është për të shurdhët dhe cila aromë trëndafili apo misku është për hundët që nuk ndjejnë aromë!?..
Myslimani i mirë nuk qahet për vështirësitë e arritjes së riskut dhe mirësive. Ai nuk shkon pas riskut (furnizimit), por pas Rrezakut (Furnizuesit). Ai nuk shikon mundësitë dhe mirësitë e të tjerëve, por është gjithmonë i kënaqur me atë që ka.
Sa kuptimplot dhe mësimdhënës është ky dialog që zhvillohet ndërmjet Ibrahim bin Ethemit dhe Shakik-i Belhit:
Shakik-i Belhi e pyet Ibrahim bin Ethemin:
-Si e siguroni jetesën?
Ibrahim bin Ethemi përgjigjet:
-Kur gjejmë falënderojmë, kur nuk gjejmë durojmë!..
Shakik-i Belhi thotë:
-Kështu bëjnë edhe qentë e Horasanit!
Pas këtyre fjalëve, Ibrahim bin Ethemi pyet:
-Po ju, çfarë bëni?
Shakik-i Belhi përgjigjet:
-Kur gjejmë, falënderojmë dhe dhurojmë. Kur nuk gjejmë bëjmë durim duke falënderuar.
Ja pra, ata që mund ta arrijnë këtë gradë, arrijnë lumturinë në të dyja botët. Por ata të cilët jetojnë vetëm për të kënaqur dëshirat e trupit dhe të nefsit, padyshim që do të kenë përfundim të hidhur. Për ata që i robërojnë përpjekjet dhe mundësitë për kënaqësitë e nefsit, nuk mund të mendohet asnjë lloj ëmbëlsie shpirtërore. Ndërsa ata që janë të kënaqur dhe mjaftohen me atë që kanë, janë të pasurit dhe bujarët e vërtetë të shpirtit dhe zemrës. Atyre u takon paqja dhe lumturia.
Zemra e robit të mirë të Allahut është përtej mallit dhe pasurisë. Ai nuk pasurohet me to, sepse robi i mirë, syri i të cilit është i ngopur me Allahun Teala, me ekzistencën e vet pasuron zemrat e të tjerëve.
O Allah! Na ruaj nga flakët e zjarrit të lakmisë dhe smirës që i djegin dhe i bëjnë hi punët e mira dhe na zbukuro me mjaftueshmërinë, që është një thesar i cili nuk pakësohet e nuk mbarohet!
Amin!…