Në ajetet fisnike thuhet:
“Ju jeni populli më i mirë i dalë për njerëzimin, (sepse) ju urdhëroni që të bëhen vepra të mira, i ndaloni të këqijat dhe besoni Allahun…” (Al Imran, 110)
“Kush flet më bukur se ai që i fton njerëzit drejt Allahut (me Kuran), bën vepra të mira dhe thotë: “Unë, me të vërtetë jam mysliman.” (Fussilet, 33)
Mysliman i vërtetë është ai njeri që mund ta përfaqësojë Islamin me personalitetin dhe karakterin e tij. Islami gjithmonë kërkon nga besimtari “personalitet”. Andaj përfaqësimi i fesë mund të bëhet vetëm me një personalitet të lartë.
Para se i Dërguari i Allahut (s.a.s.), t’ua predikonte njerëzve fenë, u aprovoi atyre personalitetin e tij. Një ditë doli në Kodrën Safa dhe i thirri fisit Kurejsh. Edhe ata shkuan në Kodrën Safa duke iu përgjigjur kësaj thirrjeje. I Dërguari i Allahut (s.a.s.), u foli atyre mbi një gur të lartë:
“O fisi Kurejsh! A do të më besonit, nëse do t’ju thosha se në fund të këtij mali apo në këtë luginë ka kalorës armiq që do t’ju sulmojnë dhe do t’ua marrin pasurinë?”
Ata iu përgjigjën pa hezituar aspak, duke u shprehur:
“Po, të besojmë, sepse (ti je el-Emin dhe es-Sadik) deri më tani nuk të kemi dëgjuar të thuash ndonjë gënjeshtër. Gjithmonë të kemi njohur për njeri që thotë vetëm të vërtetën.” (Shik. Buhari, Tefsir, 26; Muslim, Iman, 348-355; Ahmed, I, 281-307.)
I Dërguari i Allahut (s.a.s.), e mori këtë aprovim nga të gjithë që erdhën aty. Domethënë, ua aprovoi personalitetin e tij të gjithë atyre që gjendeshin aty. Pas këtij aprovimi filloi t’u predikonte të vërtetat hyjnore.
Pasi Islami vazhdoi të predikohej me një personalitet të tillë të lartë, u ndërtua civilizimi madhështor i virtyteve në epokën e lumturisë, në periudhën e kalifëve të drejtë, në periudhën e Umer ibn Abdulazizit të Emevitëve, në treqind vitet e para të Andaluzisë-Spanjës dhe në tre shekujt e parë të Osmanëve.
Civilizim në humanizëm, civilizim në moral, civilizim në shkencë, civilizim në jetën sociale dhe ekonomike, civilizim në arkitekturë dhe civilizim i veçantë në letërsi.
Çfarë njerëzish ishin njerëzit e këtij civilizimi? Disa shembuj:
Umer ibn Hattabi (r.a.)…
Para se Umeri (r.a.), të nderohej me besimin, ishte një shembull tipik i njerëzve të xhahilijetit/injorancës të cilët nuk njihnin të drejtat e të tjerëve, nuk njihnin drejtësi dhe ishin të privuar nga mëshira. Ndërsa, pasi u nderua me besimin islam, u shndërrua në një njeri të ndjeshëm, altruist, i urtë dhe monument drejtësie. Tashmë u shkri Umeri i tmerrshëm dhe me temperament të ashpër para Islamit dhe në vend të tij erdhi një “Umer (r.a.)”, me sy të përlotur, me zemër të butë dhe të mbushur plot mëshirë, i cili bënte kujdes që të mos lëndonte qoftë edhe një milingonë, i cili gjithmonë mendonte për lumturinë e Umetit dhe i cili ishte i ndërgjegjshëm për përgjegjësinë e lartë që kishte mbi supe.
Umeri (r.a.), vazhdimisht i bënte vetëllogari nefsit të tij, duke thënë: “Nëse një qengj humbet në buzë të lumit Eufrat, kam frikë se Allahu do të më marrë në llogari për të.” Natën, ai mbante në kurrizin e tij, thesin me ushqime, shkonte nga lagja në lagje dhe u gjendej pranë të dobëtëve dhe nevojtarëve. Ai ndihmonte jetimët dhe njerëzit e vetmuar. Zemra e Umerit (r.a.), nuk gjente prehje derisa t’i ngushëllonte zemërthyerit, t’ua fshinte lotët dhe t’i bënte të buzëqeshnin.
Umer ibn Abdulazizi (r. alejh)….
Një gjendje që tregon botën shpirtërore të Umer ibn Abdulazizit, i cili ishte nipi i Umer ibn Hattabit (r.a.) dhe konsiderohet si kalifi i pestë i drejtë në historinë islame, bashkëshortja e tij, Fatimja e tregon kështu:
“Një ditë shkova pranë Umer ibn Abdulazizit. Ai ishte ulur në vendin ku falte namaz, e kishte vënë dorën në ballë dhe po qante me ngashërim. Lotët po i lagnin faqet. E pyeta se çfarë i kishte ndodhur. Ai më tha:
“O Fatime! Pesha më e madhe e përgjegjësisë së këtij umeti është mbi supet e mia. Të uriturit në këtë umet, të varfrit, ata që sëmuren dhe nuk gjejnë dot ilaçe, ata që nuk kanë rroba për të veshur, jetimët me kokë të ulur, gratë e veja që janë lënë vetëm, të dhunuarit që nuk mund ta kërkojnë dot të drejtën e tyre, robërit myslimanë që ndodhen në vendet e huaja e të kufrit, të moshuarit nevojtarë që nuk kanë fuqi të punojnë për të kryer nevojat e tyre, kryetarët e familjeve të varfra që kanë shumë pjesëtarë në familje…
Kur mendoj për vëllezërit besimtarë që gjenden në vende të afërta e të largëta, barra e përgjegjësisë më shtyp fort. Nëse Zoti (xh.xh.), do të më marrë në pyetje nesër në Ditën e Kiametit, nëse i Dërguari i Allahut (s.a.s.), do të më qortojë dhe kritikojë për këta, si do të përgjigjem unë?!.” (Ibn Kethir, 9/201.)
Ja, me zemra altruiste që u preokupuan për hallet e umetit dhe e sakrifikuan qetësinë e tyre për qetësinë e myslimanëve, u ndërtua një civilizim i rrallë i virtyteve. Në atë civilizim të pasurit nuk gjetën dot të varfër për t’u dhënë zekatin, sepse ata ishin umeti më i mirë, “që nuk flinin kur fqinji i tyre ishte i uritur”.
Ai umeti më i mirë shfaqi një personalitet islam në vëllazërinë fetare dhe altruizëm:
Sa bukur thotë Hazreti Mevlana:
“Shemsi (k.s.), më ka mësuar një gjë:
“Nëse një besimtar i vetëm mërdhin në këtë botë, ti nuk ke të drejtë të ngrohesh!”
Unë e di se mbi sipërfaqen e tokës ka besimtarë që mërdhijnë, andaj unë tashmë nuk mund të ngrohem dot!..”
Edhe Hazreti Ebu’l-Hasan Harakani thotë:
“Gjembi që i ngulet në gisht një vëllai në fe nga Turkistani deri në Sham, është ngulur në gishtin tim. Guri që i vret këmbën dikujt, ka vrarë këmbën time. Nëse në një zemër ka dëshpërim, ajo zemër është zemra ime.”
Ja, kështu kanë qenë njerëzit e “umetit më të mirë”…
Çdo civilizim sjell në pah tipin e njeriut të tij. Ndërsa ky tip njeriu është në harmoni me cilësitë dhe karakteret e civilizimit që i përket.
Civilizimi islam është një pikë kulmore që është arritur ndonjëherë në historinë e njerëzimit. Shkaku i kësaj është se natyrshmëria e pastër njerëzore ka qenë e pajisur me dijen dhe urtësinë hyjnore. Aftësia e natyrshme dhe begatia shpirtërore e popullit tonë nxori në pah një civilizim të mrekullueshëm që arriti pikën më kulmore. Emri historik i këtij civilizimi islam është “Perandoria Osmane”.
Me të vërtetë, gjyshërit tanë osmanë ishin personalitete me horizont të gjerë që e mbanin në përputhshmëri të plotë zhvillimin material me atë shpirtëror dhe i shndërronin çlirimet e vendeve në çlirime të zemrave.
Një shprehje e kësaj janë edhe këshillat që Osman Gazi, i cili ishte ndërtuesi i Osmanëve dhe mik i Zotit (xh.sh.), ia dha birit të tij, Orhan Gazit dhe nëpërmjet tij të gjithë burrave të shtetit që do të vinin në të ardhmen. Ai luftëtar i madh thoshte:
“Bir! Dije se profesioni ynë është rruga e Allahut dhe se synimi ynë është feja e Tij. Kauza jonë nuk është një betejë apo luftë e thatë, por “ilaji kelimetullah”, domethënë, lartësim i fesë së Allahut Teala!..”
Edhe Orhan Gazi parapëlqente t’i bënte çlirimet e vërteta në zemrat e njerëzve duke thënë: “Mirësia është më e virtytshme se lufta.” Ai i bënte të përjetshme çlirimet e vendeve me çlirimet e zemrave. Në vendet që çliroheshin, së pari çonte për të banuar njerëzit e fesë dhe besimtarët e devotshëm. Në këtë mënyrë, me mënyrën e jetesës dhe gjendjes shembullore të këtyre besimtarëve dhe predikimin që bënin ata pa reshtur, Orhan Gazi bëhej shkak për udhëzimin e popullit të vendit të çliruar.
Edhe Orhan Gazi i dha këtë këshillë birit të tij, Muratit:
“Perandorisë osmane nuk i mjafton sundimi mbi dy kontinente, sepse kauza për lartësimin e fesë së Allahut është një kauzë e madhe saqë nuk mund ta nxënë dy kontinente!”
Nisur nga kjo, Sulltan Murati kaloi në Evropë dhe përparoi deri në Kosovë.
Përse Murat Hani i parë e prishi qetësinë e tij dhe shkoi deri në Kosovë, ndërkohë që kishte kaq shumë mirësi në Bursa? Për çfarë synimi e sakrifikoi veten e tij?
Ja pra, për t’u bërë një umet i mirë i të Dërguarit të Allahut (s.a.s.), për t’u futur në mesin e atyre besimtarëve fatlumë dhe për t’u bërë një umet që thërret në mirësi. Gjithashtu, edhe për të ndjekur gjurmët e Ensarëve dhe Muhaxhirëve që Allahu Teala na i ka shfaqur si “brezi shembullor”…
Sahabët e nderuar të të Dërguarit të Allahut (s.a.s.), i lanë vreshtat e hurmave në Medine dhe shkuan deri në Semerkand, madje, deri në Kinë, sepse Allahu Teala thoshte në Kuranin Fisnik:
“Shpenzojeni pasurinë në rrugën e Allahut dhe mos e çoni veten tuaj në shkatërrim, por bëni të mira; Allahu me të vërtetë i do bamirësit.” (Bekare, 195)
Domethënë, Allahu i lartësuar po i qortonte ata që largoheshin nga përpjekja për të fituar pëlqimin e Allahut duke u mashtruar ndaj stolive, joshjeve, rahative dhe epsheve të kësaj bote. Për këtë arsye, sahabët e nderuar shkuan deri në Kinë. Në periudhën e Umer ibn Abdulazizit myslimanët shkuan deri në Spanjë. Ukbe ibn Nafi shkoi deri në Kajravan.
Ai, për ta shprehur entuziazmin e besimit që kishte në zemër, tha:
“O Zot! Po të mos ishte ky oqean, do të vazhdoja të përparoja në vendet që kam përpara duke luftuar në rrugën Tënde!”
Të gjitha këto përpjekje ishin shfaqje e shqetësimit për të “mos e hedhur veten në shkatërrim”.
Ja, edhe ata që erdhën nga rruga që hapi Sulltan Murati, i cili u përpoq në rrugë të Allahut duke e lënë rehatinë e kësaj bote me këtë entuziazëm, u vendosën në vendet që u çliruan. Në Bosnje doli në pah “një umet më i mirë”. Të gjithë boshnjakët u bënë myslimanë të sinqertë me shpirt e me zemër. Në Shkodër u formua një “umet më i mirë”.
Siç thamë edhe më lart, i gjithë preokupimi i gjyshërve tanë ishte “ilaji kelimetullah / lartësimi i fesë së Allahut” dhe njohja e njerëzisë me lumturinë dhe paqen e Islamit. Ata thërrisnin për te e vërteta dhe mirësia. Ata përpëliteshin për shpëtimin e përhershëm të njerëzisë.
Fatih Sulltan Mehmeti bashkë me ushtrinë e tij patën marrë rrugën drejt Perandorisë romake në zonën e Trabzonit. Ata po kalonin nga një vend me male dhe pyje, në mënyrë që të hynin nga pas në qytet. Disa ushtarë me sëpata në dorë ecnin përpara dhe hapnin rrugën. Në një vend ku rruga ishte e keqe, kali i Fatihut rrëshqiti. Ndërkohë që Fatihu përpiqej të mbahej në një gur të madh, duart iu gjakosën. Kur nëna e Uzun Hasanit, zonja Sara, e cila ishte bashkë me të, e pa këtë gjendje, mendoi se ky ishte rasti më i mirë për t’u shfrytëzuar dhe i tha:
“Bir! Ti je mbret bir mbreti! Je një mbret i madh! A e meriton të vuash kaq shumë për një kala të vogël si Trabzoni?”
Ajo ia tha këto fjalë, ngaqë Uzun Hasani kishte formuar miqësi me Perandorinë Romake në Trabzon. Andaj nënën e tij e kishte dërguar për t’ju lutur Fatihut që të hiqte dorë nga kjo luftë.
Fatihu, edhe pse i kishte duart e çara nga gërvishtjet, u ngrit në këmbë dhe i tha:
“O nënë e moshuar!.. Mos pandeh se gjithë këto vështirësi që po përjetojmë janë për një copë tokë të thatë. Dije se e gjithë përpjekja jonë është shërbim ndaj fesë së Allahut, në mënyrë që njerëzit të udhëzohen. Andaj, ne po i bëjmë këto përpjekje që të mos dalim nesër me fytyrë të nxirë në audiencën hyjnore. A do ta meritonim të na thuhej luftëtarë, nëse do të zgjidhnim rehatinë e trupit duke mos i duruar disa vështirësi, ndërkohë që kemi gjithë këto mundësi për ta predikuar dhe lartësuar Islamin? Nëse nuk e çojmë Islamin te jobesimtarët dhe, nëse nuk e ndalojmë harbutërinë e atyre, me çfarë fytyre do të dalim në audiencën hyjnore?!.”
Ja, “ai umet më i mirë” u bë një shembull konkret që vërtetoi se fetaria individuale është e mangët, se myslimani duhet të socializohet dhe se zemra e besimtarit duhet ta përfshijë të gjithë botën, sepse një mysliman e konsideron veten e tij përgjegjës për ecurinë e botës.
Ja, ata ishin personalitete shembullore që i edukoi “umeti më i mirë”. Ato personalitete shembullore e shfaqën personalitetin e Islamit në çdo fushë të jetës.
Ai “umeti më i mirë” shfaqi një personalitet prej Islamit edhe në arkitekturë:
Për shembull, kur shohim xhaminë Sulejmanije, vëmë re një hije njeriu që i ka ngritur duart drejt qiellit dhe po i lutet Zotit (xh.sh.). Kjo është një strukturë shpirtërore e reflektuar në gurë… Ajo është një kryevepër e civilizimit tonë, që e bashkon botën materiale me atë shpirtërore.
Ai “umeti më i mirë” nuk ndërtonte asnjë shtëpi që t’ia linte në hije shtëpinë dikujt tjetër apo që t’i zinte diellin ndonjë fqinji tjetër. Askush nuk mund t’ua zinte pamjen të tjerëve. Ndërsa në ditët e sotme, ndërtesat e larta, madje, qiellgërvishësit pothuajse të kujtojnë gurët e varreve të qyteteve të pashpirta.
Siç mbart çdo drejtëz, çdo vijë dhe çdo element një pjesë dhe një shfaqje nga përsosmëria e një vepre madhështore arkitekturore, pikërisht ashtu është edhe çdo pjesë e një civilizimi. Ngaqë “njeriu” është qendra e civilizimit tonë, edhe kurora e përsosmërive të tij është “tipi i njeriut” që ka nxjerrë në pah.
Umeti më i mirë ka shfaqur një personalitet islam në njerëzi
Kur në një shtëpi kishte të sëmurë, në dritare vendosej një saksi e kuqe. Kur shitësit ambulantë e shikonin atë, kalonin nga aty pa bërë zë. Ndërsa fëmijët e lagjes shkonin dhe loznin në lagje të tjera, në mënyrë që të mos e shqetësonin të sëmurin.
Çfarë sistem sjelljeje edukimi ishte ky edukim shpirtëror që kishin ata? Cili pedagog, cili psikolog dhe cili antropolog social mund ta japë këtë edukim sot?…
Me fishekzjarret që ditët e sotme hidhen nëpër dasma dhe festime, po i hyhet në hak të gjithë shoqërisë, duke mos pyetur nëse ka ndonjë foshnje, grua shtatzënë, të sëmurë apo ndonjë në zi që shqetësohet nga ajo zhurmë, vetëm e vetëm që të argëtohet një grup nga shoqëria. Ndërsa gjyshërit tanë, domethënë, ai umeti më i mirë, ishin njerëz me shpirt të ndjeshëm që nguronin të lëndonin qoftë edhe një milingonë.
Ne kemi pasur Hydajin me zemër të butë e të mëshirshme që nuk e këpuste qoftë edhe një lule, në mënyrë që të mos e pengonte nga dhikri i saj dhe Junusin me ndjesi të thella që e shihte me një shikim sublim qoftë edhe një milingonë dhe thoshte: “Ne e duam krijesën për hir të Krijuesit.”
Ne kemi pasur Sinanë, Karahisarilerë dhe Fuzulë. Kemi pasur personalitete monumente që i reflektonin botës bukurinë, estetikën, hijeshinë dhe madhështinë e botës shpirtërore të myslimanit.
Ky popull është brezi i Mevlanave, Junusëve, Gejlanilerëve, Nakshibendve, Hydajilerëve, Fatihëve, Akshemseddinëve dhe Javuzëve. Civilizimi ynë ishte një civilizim virtytesh. Andaj, ne jemi të obliguar që ta vazhdojmë edhe në ditët e sotme atë civilizim. Arif Nihat Asja thotë në poezinë e tij:
“Zemrat le të entuziazmohen,
Përsëri nga besimi!
Itri le ta kompozojë Tekbirin,
Evliatë le të lexojnë Kuranin!
Dhe Kuranin le ta shtojmë më shumë me dritën e syrit,
Kajëshzade Osmanllarët!
Poezinë ta shkruaj Galipi,
Ndërsa Mevludin Sulejmanët!
Ndërsa Sinanët le të vinë pas,
Me shtyllat, brezat dhe kubetë e tyre!
Përderisa vazhdonte në histori ai umeti më i mirë, në shoqëri gjithmonë kishte qetësi dhe lumturi.
Ndërsa sot, si rezultat i këndvështrimit të sistemit liberal në formën: “Lëreni ta bëjë, lëreni të veprojë si të dëshirojë!” – në mendje dhe zemra po funksionon një pikëpamje ndaj botës pa besim në ahiret që u jep përparësi dëshirave vetjake.
Tani po jetojmë në një shekull në të cilin mundësitë ekonomike kanë arritur pikën kulmore të tyre, por ja që shpirtrat janë të sëmurë dhe zemrat janë të uritura! Për shkak të urisë shpirtërore njerëzia sot është në depresion!..
Ndërsa, kur t’i hedhim një sy epokës së lumturisë, nuk përballemi me këto probleme psikologjike, edhe pse mundësitë ekonomike ishin mjaft të kufizuara, sepse besimtarët e asaj kohe e patën konceptuar kuptimin e qetësisë dhe lumturisë së vërtetë. Ata e patën perceptuar se jeta e vërtetë është jeta e ahiretit. Për këtë arsye, edhe sot është e domosdoshme që përsëri të përpiqemi për t’u bërë “umeti më i mirë” si umeti në epokën e lumturisë, sepse i Dërguari i Allahut, paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të, ka thënë: “Umeti im i ngjan shiut. Andaj nuk i dihet nëse fillimi apo fundi i tij është më i mirë.” (Tirmidhi, Edeb, 81.)
Allahu i Lartësuar na e mundësoftë të gjithëve që të bëhemi një pikë e dobishme e këtij shiu të begatshëm! Allahu i Madhëruar thotë në ajetin fisnik:
“O ju që keni besuar! Nëse ndokush prej jush braktis besimin e vet, dijeni se Allahu do të sjellë njerëz, që i do dhe që e duan; të përulur me besimtarët dhe të ashpër me femohuesit; që luftojnë në rrugën e Allahut dhe nuk i tremben qortimit të asnjë qortuesi. Kjo është mirësia e Allahut, të cilën Ai ia jep kujt të dojë. Allahu është Bujar i madh dhe i Gjithëditur.” (Maide, 54)
Ne jemi të obliguar që gjithmonë të qëndrojmë me krenari dhe dinjitet kundrejt jomyslimanëve e armiqve të fesë dhe të shfaqim një personalitet prej Islami e një qëndrim prej myslimani. Allahu Teala kërkon prej nesh personalitet edhe në ibadete. Në suren Fatiha, të cilën e këndojmë në çdo namaz, na urdhëron që t’i lutemi duke duke thënë:
“Udhëzona në rrugën e drejtë! Në rrugën e atyre që u ke dhuruar mirësi e jo në të atyre që kanë shkaktuar zemërimin Tënd, as në të atyre që janë të humbur!” (Fatiha, 6-7)
Këto ajete fisnike theksojnë personalitetin dhe karakterin që duhet të kemi ne si myslimanë. Gjithashtu na njoftojnë për domosdoshmërinë se myslimani duhet të jetojë sipas atmosferës së tij shpirtërore në çdo çështje.
I Dërguari i Allahut (s.a.s.), e ka mbrojtur krenarinë dhe dinjitetin e Islamit duke shtuar një ditë edhe në agjërimin e ditës së dhjetë të muajit Muharrem, në mënyrë që të mos u përngjajmë Beni Israilëve / çifutëve dhe na ka paralajmëruar që të mos lejojmë të dobësohet fisnikëria, reputacioni, kredibiliteti dhe prestigji i fesë…
Ndërsa sot, për fat të keq, të gjithë e dinë shkatërrim e madh që ka bërë pushtimi kulturor në shkallë globale dhe mentaliteti kapitalist, materialist dhe liberal mbi vlerat tona shpirtërore dhe si rezultat, mbi personalitetin tonë…
Frymëzimet e televizioneve që i ngacmojnë e nxisin epshet, adresat e gabuara të internetit, kushtëzimet negative të reklamave dhe modave mashtruese, pothuajse po i sjellin brezat tanë në një gjendje roboti që kultura globale luan me to në majë të gishtit. Këto e marrin njeriun tonë, ia boshatisin botën e brendshme të tij, i ekspozojnë tinëzisht vlerat e veta dhe e shndërrojnë në njeri të botëve të tjera.
Njerëzit tanë po bëhen një shoqëri egoiste dhe e dhënë pas interesit. Besimi po dobësohet, morali dhe virtytet po humbin, mëshirës, dhembshurisë dhe humanizmit po i jepet lamtumira dhe po formohet një tip njeriu i pandjeshëm dhe injorant. Rrugët e prehjes shpirtërore dhe lumturisë në shoqëri pothuajse po mbushen me copa xhamash të thyer. Në këtë mënyrë, po injektohet zeher në prehjen dhe qetësinë tonë shpirtërore.
Në ditët e sotme, për fat të keq, shoqëria është si një spital shkretëtire nga aspekti i shpirtshmërisë. Për ta zhdukur këtë prishje si epidemi, për t’i rezistuar kësaj ecurie të rrezikshme dhe për të shfaqur një qëndrim prej myslimani duke e mbrojtur gjithmonë personalitetin e Islamit, është e domosdoshme që të kapemi edhe më fort ndaj vlerave tona shpirtërore duke e zhvilluar edhe më shumë botën tonë të shpirtshmërisë.
Allahu Teala, me mirësinë dhe begatinë e Tij, na e mundësoftë të gjithëve që të bëhemi “umeti më i mirë” që urdhërojnë të mirën dhe ndalojnë nga e keqja! Amin!